Vormers, Voorzitters en Planten: wat kun je met teamrollen?

Beschouwing van Paul Vijfvinkel

​Behoefte aan maakbaarheid van teamprestaties is er al sinds de tijd dat onze verre voorvaderen in groepsverband naburige stammen met grof geweld te lijf gingen. In teamverband ging dat aanzienlijk efficiënter, en een soepel samenwerkend team had ook aanzienlijk meer kans om levend thuis te komen als er voor het avondeten op grote gevaarlijke beesten gejaagd moest worden.

​Maar wat is er nodig voor goede teamprestaties? En kan een teamleider dat resultaat succesvol manipuleren met interventies? Adviseurs willen daar graag bruikbaar ogende methodes voor aanprijzen. Zoals het model van de teamrollen van Belbin met typeringen als Groepswerker, Zorgdrager en Monitor. 

Dat kan zeker inzicht verschaffen in personen, en de uitkomsten van die tests zijn tot op zekere hoogte voorspelbaar. Maar of teamprestaties daarmee maakbaar zijn lijkt twijfelachtig. Link Belbin test: www.thesis.nl/testen/belbin/de-teamrollen-van-belbin
 
Zeilboot
Je kunt denken aan het voorbeeld van een zeilboot: als je de heersende windrichting zorgvuldig peilt, kun je die wind gebruiken om met een zeilboot in de door jou gewenste richting te varen. Wat je niet kunt, is die windrichting zélf beïnvloeden, want zover reikt je macht niet. Ook in een kano kun je wel gebruik maken van de stroomrichting, maar je kunt niet moeiteloos tegen de stroom opvaren.
 
Dirigent
Een ander verhelderend voorbeeld: stel dat een dirigent voor elk afzonderlijk instrument mag kiezen uit de allerbeste musici, zou hij dan ook meteen een succesvol orkest hebben? Vermoedelijk niet. Er kan om te beginnen al sprake zijn van forse taalproblemen. De musici kunnen een verschillende speelwijze aangeleerd hebben, en er kunnen een aantal uitgesproken egocentrische 'prima donna's' tussen zitten die helemaal niet graag wíllen samenwerken. Het vergt tijd en vooral oefening om onderling vertrouwen op te bouwen en te wennen aan elkaars speelwijze en gedrag.
 
Niet wie, maar hóe
Ben Tiggelaar beschreef dat Google binnen de eigen organisatie een grootschalig onderzoek opgezet naar het functioneren van 180 teams. Een verrassende uitkomst was dat tests en modellen weinig tot geen voorspellende waarde boden over teamresultaten. Het is niet zozeer belangrijk wie er in een team met elkaar samenwerken, het gaat er vooral om hoe er wordt samengewerkt.
 
Uit dat onderzoek kwamen vijf factoren naar voren die het succes van teams bepalen:
 
1.Psychologische veiligheid - Mogen we een afwijkende mening hebben en kritische vragen stellen zonder meteen te worden afgestraft?
2.Op elkaar kunnen rekenen - Houden we ons aan afspraken?
3.Structuur en duidelijkheid - Is er een duidelijk actieplan en weet iedereen zijn taken?
4.Betekenis - Werken we aan iets wat we allemaal belangrijk vinden?
5.Impact - Geloven we dat wat we doen er ook werkelijk toe doet?
 
Verreweg de belangrijkste factor is de eerste, de psychologische veiligheid. Die valt in hoofdzaak af te meten aan de volgende punten:

• Zonder angst vragen durven stellen
• Zonder angst voorstellen doen
• Hulp durven vragen
• Fouten willen erkennen
• Willen nadenken in de zin van: hoe kan het nóg beter?'
• Zelfkritisch vermogen, vooral van de teamleiders

 
Een goede teamleider manipuleert niet, maar geeft het goede voorbeeld
De rol van een teamleider ligt dan ook vooral in het bevorderen en stimuleren van de psychologische veiligheid binnen het team. Dat kan door te zorgen dat alle teamleden voldoende aan bod komen en zich gehoord en gerespecteerd voelen. Het is de teamleider die zeer consequent en bewust het goede voorbeeld moet geven.
 
Belbin nutteloos?
Is het model van de teamrollen van Belbin daarmee nutteloos geworden? Ik denk het niet. Ik vind het nog steeds een waardevol en interessant hulpmiddel voor het duiden van individuele capaciteiten, en daar blijf ik het ook voor gebruiken en aanbevelen. Maar bij het analyseren van problemen in teams komt inderdaad naar voren dat er meestal iets grondig mis zit met die psychologische veiligheid. Je kunt het weer niet manipuleren door veel weerberichten te lezen. Je kunt er wél voor kiezen om liever een dagje te wachten met zeilen omdat er storm voorspeld wordt.